پای ضربدری یا زانوی ضربدری یک مشکل شایع است که می‌تواند برای افراد مشکل‌ساز باشد و به اعتماد به نفس آنها آسیب بزند. این مشکل معمولا به علت عوامل ژنتیکی، تغییرات هورمونی، چاقی، یا تغییرات سنی ایجاد می‌شود. در این وضعیت، زانوها به یکدیگر نزدیک هستند و مچ پاها فاصله کمی از یکدیگر دارند.
ژنووالگوم یک ناهنجاری معمول در زمینه توسعه جسمی کودکان است و معمولا در دوران کودکی و نوجوانی ظاهر می‌شود. اغلب این وضعیت به طور خودبخود تا حدی در دوران رشد کودک بهبود می‌یابد. با این حال، در موارد شدیدتر و اگر عواملی مانند درد یا مشکلات توانایی حرکتی ایجاد شود، ممکن است نیاز به مداخله پزشکی یا فیزیوتراپی باشد.برای آشنایی بیشتر با علائم این عارضه و راه‌های درمان آن این مطلب را در ایران طب مگ مطالعه کنید.
زانوی ضربدری یا ژنووالگوم (Genu valgum) وضعیتی است که در آن زانوها به هم نزدیک هستند و مچ پاها از یکدیگر دور می‌شوند. این وضعیت معمولا در کودکان دیده می‌شود و به عنوان یک وضعیت طبیعی تا سن حدود ۷ سالگی و در دوران رشد در نظر گرفته می‌شود. در واقع، طی فرآیند رشد، زانوها در اکثر کودکان به طور طبیعی به هم نزدیک هستند و مچ پاها از یکدیگر فاصله دارند. با رشد بدن و تغییرات در ساختار استخوان‌ها و مفاصل، این وضعیت به تدریج بهبود می‌یابد و زانوها ظاهر طبیعی‌تری می‌یابند.
اگر زانوی ضربدری در کودکی بسیار شدید باشد یا با علائمی مثل درد یا مشکلات توانایی حرکتی همراه باشد، ممکن است نیاز به مداخله پزشکی داشته باشد. و در صورت لزوم روش‌های درمانی ممکن است مورد استفاده قرار گیرد.
علل به وجود آمدن پای ضربدری چیست؟
زانوی ضربدری یا ژنووالگوم دارای علل مختلفی برای به وجود آمدن می‌باشد. در ادامه علل مهم این وضعیت ذکر شده است:
- رشد طبیعی در کودکی: در دوران رشد، استخوان‌ها و مفاصل کودکان تغییر می‌کنند و این تغییرات ممکن است زانوها به هم نزدیک شوند. این وضعیت به طور طبیعی با رشد بهبود می‌یابد.
- عوامل ژنتیکی: ژنتیک نقش مهمی در بروز زانوی ضربدری دارد. اگر در خانواده تاریخچه این وضعیت وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به آن افزایش می‌یابد.
- کمبود ویتامینD و کلسیم: کمبود ویتامین D و کلسیم می‌تواند به ضعف استخوان‌ها و تغییرات در ساختار مفاصل منجر شود و احتمال بروز زانوی ضربدری را افزایش دهد.
- بیماری‌های استخوانی: برخی بیماری‌های استخوانی مثل آرتروز زانو، روماتیسم مفصلی و دیگر بیماری‌های مشابه می‌توانند به تغییرات در استخوان‌ها و مفاصل منجر شوند که باعث زانوی ضربدری می‌شود.
- آسیب و عفونت: آسیب‌های مفصل زانو یا عفونت‌ها می‌توانند به تغییرات در مفصل و ساختار استخوان‌ها منجر شوند و باعث بروز زانوی ضربدری شوند.
- فشار بر روی مفصل زانو: شل شدن رباط‌های مفصل زانو و فشار بیش از حد بر روی این مفصل ممکن است به ژنووالگوم منجر شود.
- اضافه وزن: اضافه وزن و فشار اضافی بر روی مفصل زانو می‌تواند به زانوی ضربدری منجر شود.
- عوامل محیطی: عوامل محیطی مثل استفاده از کفش‌های نامناسب و نحوه راه‌رفتن نیز ممکن است تاثیراتی در بروز این وضعیت داشته باشند.
ترکیبی از عوامل فوق ممکن است باعث بروز زانوی ضربدری گردد.
علائم پای ضربدری به چه شکل است؟
علائم زانوی ضربدری یا ژنووالگوم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تغییر شکل زانوها: زانوها به هم نزدیک هستند و ممکن است زاویه میان آنها کمتر از حالت طبیعی باشد. وقتی فرد بایستد و پاهایش را به هم نزدیک کند، زانوها به یکدیگر چسبیده و مچ پاها فاصله دارد.
- درد در مفصل زانو: ممکن است درد در منطقه زانوها به ویژه در ناحیه داخلی زانوها به دلیل فشار زیادی که به رباط‌ها و بافت‌های نرم وارد می‌شود، ایجاد شود.
- تغییر الگوی راه‌رفتن: افراد مبتلا به زانوی ضربدری ممکن است الگوی راه‌رفتن خود را تغییر دهند. به عنوان مثال، آنها ممکن است پاهایشان را به سمت بیرون بچرخانند تا تماس زانوها با یکدیگر کاهش یابد و از ایجاد فشار بیشتر جلوگیری شود.
- تغییرات در دیگر مفاصل: زانوی ضربدری ممکن است باعث تغییرات در ساختارهای مفصلی دیگر نیز شود. مثلاً ممکن است مفصل‌های مچ پا یا لگن نیز تحت تاثیر قرار بگیرند.
- تغییرات در ظاهر:ژنووالگوم باعث تغییرات در ظاهر بدن فرد می‌شود. ظاهر زانوها و پاها تغییر می‌کند و ممکن است به طور محسوس معلوم باشد.
در صورت داشتن هر یک از این علائم معاینه توسط پزشک و ارائه درمان مناسب توصیه می‌شود.
مطالعه بیشتر : سلکوکسیب و کمردرد
مشکلات پای ضربدری چیست؟
در صورت عدم تصحیح طبیعی پای ضربدری، مشکلات و عوارض آن می‌توانند بروز کنند. برخی از عوارض و مشکلات معمولی پای ضربدری شامل موارد زیر می‌شوند:
- آرتروز زانو: فشارهای مضاعف بر روی مفصل زانو به دلیل تغییر مکرر در الگوی راه‌رفتن ممکن است منجر به آرتروز زانو شود که با درد و سفتی مفصل همراه است.
- تغییر محل مرکز ثقل بدن: زانوی ضربدری می‌تواند به ترازنبودن و تقسیم فشار نابرابر بین دو پا منجر شود که باعث تغییر محل مرکز ثقل بدن می‌شود و ممکن است به عقب انداختن شانه‌ها و خم شدن دستگاه ارتجاعی بیشتری از جلوی بدن منجر شود.
- تغییر الگوی راه‌رفتن: افراد با پای ضربدری ممکن است الگوی راه‌رفتن‌شان تغییر کند و به جای قدم زدن به صورت معمولی، به حالتی است که باعث جلوگیری از تماس زانوها بشوند.
- تغییرات در ساختار پاها: پای ضربدری ممکن است باعث تغییر شکل انگشتان پاها و عارضه‌هایی مثل صافی کف پا شود.
- درد: درد در نواحی مختلفی از پاها ممکن است به علت فشار بیشتر بر روی مفاصل و عضلات به وجود آید.
- ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره: افراد ممکن است به دلیل عوارض پای ضربدری ناتوان در انجام برخی فعالیت‌های روزمره شوند.
- کوتاهی تاندون آشیل: در برخی از موارد، پای ضربدری می‌تواند به تاندون آشیل نیز تاثیر بگذارد و باعث کوتاهی آن شود.
برای تشخیص دقیق و تعیین درمان مناسب، مشورت با پزشک متخصص ارتوپدی یا جراحی مفصل ضروری است.
تشخیص زانوی ضربدری چگونه است؟
تشخیص زانوی ضربدری یا ژنووالگوم در کودکان و بزرگسالان به وسیله‌ی پزشک انجام می‌شود و متناسب با سن و شرایط هر فرد ممکن است متفاوت باشد. در ادامه تشخیص در هر یک از این گروه‌ها توضیح داده می‌شود:
تشخیص زانوی ضربدری در کودکان
اگر کودک بالای 7 سال سن داشته باشد و هنوز هم زانوی ضربدری داشته باشد، پزشک با مشاهده نحوه ایستادن و راه‌رفتن کودک به دنبال علائم زانوی ضربدری می‌گردد. او ممکن است زاویه‌ی استخوان ساق پا نسبت به استخوان ران و فاصله بین قوزک پاها را اندازه‌گیری کند.
تشخیص پای ضربدری در بزرگسالان
در افرادبزرگسال که هنوز هم زانوی ضربدری دارند و یا دارای علائم مثل درد، لنگیدن، یا مشکلات در راه‌رفتن هستند، پزشک ارزیابی دقیق‌تری انجام می‌دهد. این ارزیابی شامل بررسی فیزیکی توسط پزشک، تصاویر پزشکی مانند اشعه ایکس یا سی‌تی اسکن و آزمایش خون است. پس از تشخیص ژنووالگوم، درمان ممکن است شامل تمرینات فیزیکی، تغییرات در روش‌های راه‌رفتن، استفاده از تقویت‌کننده‌های عضلات، یا در موارد خاص، جراحی باشد.
روش پیشگیری از پای ضربدری چیست؟
پیشگیری از پای ضربدری و ژنووالگوم بسیار مهم است و می‌توانید با رعایت مواردی که اشاره خواهیم کرد، خطر بروز این مشکلات را کاهش دهید:
- فعالیت‌های ورزشی مناسب: انجام ورزش‌هایی که به تقویت عضلات مفاصل و استخوان‌ها کمک کنند و تناسب اندام را تقویت کنند، می‌تواند پیشگیری مؤثری از این مشکلات باشد. مثلاً ورزش‌هایی مانند شنا، دوچرخه‌سواری، و تمرینات تقویتی عضلات پا مفید هستند.
- تغذیه سالم: مصرف مواد غذایی که به تقویت استخوان‌ها و مفاصل کمک می‌کنند مثل کلسیم و ویتامین D بسیار مهم است.
- مراقبت از آسیب‌ها : در صورتی که به طور ناگهانی آسیبی به مفصل یا استخوان زانو تجربه کردید، با مراجعه به پزشک آسیب را درمان کنید.
پیشگیری با رعایت موارد بالا می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و سلامتی شما کمک کند، بنابراین رعایت این موارد بسیار اهمیت دارد.
درمان پای ضربدری به چه روش‌هایی است؟
درمان پای ضربدری یا ژنووالگوم بستگی به شدت عارضه و عوامل فردی دارد. در ادامه به روش‌های مختلف درمان این مشکل اشاره خواهیم کرد:
- جراحی: در موارد شدیدتر، جراحی ممکن است لازم باشد. در این روش، جراحی برای تغییر نوع استخوان‌ها و بافت‌های زانو انجام می‌شود تا زانو به شکل مناسب‌تری ترتیب یابد.
- 2. راهکارهای غیرجراحی: برای موارد با شدت کمتر، راهکارهای غیرجراحی وجود دارد. که شامل موارد زیر می‌شود:
- داروهای ضدالتهابی: در مواردی که درد و التهاب زانوی ضربدری وجود دارد، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مثل ایبوپروفن یا ناپروکسن ممکن است توسط پزشک تجویز شوند تا درد و التهاب را کاهش دهند.
- فیزیوتراپی و تمرینات تقویتی: فیزیوتراپیست می‌تواند برنامه‌های تمرینی خاصی را برای تقویت عضلات پا و تنظیم مجدد زانوها تجویز می‌کند.
- کفش و کفی مناسب: استفاده از کفش یا کفی مناسب می‌تواند به تثبیت زانوها، قرارگیری مناسب آنها و کاهش درد کمک کند.
- ماساژ درمانی: ماساژ درمانی ممکن است به تسکین درد و تسریع در بهبود عضلات و مفاصل زانو کمک کند.
- استفاده از زانوبند زاپیامکس : استفاده از زانوبند زاپیامکس در فیزیوتراپی و تمرینات تقویتی است به کمک درمان و تقویت عضلات و استخوان‌های پا می‌آید. این زانوبند به عنوان یک نوع پشتیبان برای زانو و مفصل پا عمل می‌کنند و می‌توانند کمک کنند تا فشار بیشتری به این مناطق وارد نشود.
- استفاده از کمربند پلاتینر : اصلی‌ترین هدف از استفاده از کمربند پلاتینر، کمک به تصحیح زانوهایی که انحراف دارند و به سمت داخل خم شده‌اند، است. با استفاده از کمربند پلاتینر، ممکن است فشار بیشتری به ساق پاها و زانوها وارد شود و باعث کمک به تثبیت و تصحیح زانوها شود.
پزشک شما بر اساس شدت عارضه و وضعیت شما یک برنامه درمانی مناسب ترتیب می‌دهد و راهنمایی لازم را ارائه می‌دهد.
برای پای ضربدری به چه دکتری مراجعه کنیم؟
اگر شما یا کودکتان علائم پای ضربدری یا ژنووالگوم دارید، بهترین زمان برای مراجعه به پزشک ارتوپد یا متخصص مربوط به مشکلات عضلاتی و استخوانی در موارد زیر است:
- وقتی کودک زیر 2 سال است و زانوهایش هنوز به صورت معمولی نیاز به رشد دارند.
- اگر کودکی بالای 7 سال دارید که زانوهایش هنوز به صورت ضربدری است و شدت آن تا حدی زیاد شده باشد.
- اگر در هنگام ایستادن تفاوت زیادی در زاویه پایین پاها نسبت به قسمت بالایی پاها دارید.
- اگر احساس می‌کنید که فاصله پاها در حال بیشتر شدن است.
- هنگامی که علاوه بر ضربدری، علائم دیگری مانند درد زانو، سختی در راه‌رفتن یا مشکلات دیگر در پاها دارید.
مراجعه به پزشک در زمان مناسب می‌تواند به تشخیص دقیق‌تر و درمان موثرتر کمک کند، بنابراین اگر این علائم را تجربه می‌کنید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
درمان پای ضربدری با لیزر چگونه است؟
در این فرآیند به کمک نور لیزر به بافت‌های زخمی یا متضرر کمک می‌کند تا بهبود یابند. این روش به عنوان یکی از روش‌های فیزیوتراپی نوری مطرح است.
درمان قطعی پای ضربدری چیست؟
پای ضربدری یا ژنووالگوم ممکن است با راه های درمانی مختلفی مداوا شود. اما واژه “درمان قطعی” باید با احتیاط در نظر گرفته شود، زیرا در مواردی از پای ضربدری نمی‌توان به صورت کامل و قطعی خلاص شد.
حرکت اصلاحی زانوی ضربدری با کش به چه شکل است؟
ابتدا پایی که می‌خواهید تمرین دهید را روی صندلی قرار دهید. کش زانو را بر روی زانوی پایی که روی صندلی قرار دارد، قرار دهید. این کش باید به نحوی باشد که فشار مناسبی به زانو وارد کند اما ایجاد درد نکند.
حالا با آهستگی و با حفظ تنفس به سمت عقب برگشت دهید، تا زانوی پایی که روی صندلی قرار دارد اندکی خم شود. این حرکت را 10-15 برای هر پا تکرار کنید.