اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات چیست و چگونه درمان می‌شود؟ | علائم، علت‌ها و روش‌های درمان

مقدمه

اسکولیوز یا انحراف جانبی ستون فقرات یکی از شایع‌ترین اختلالات اسکلتی است که می‌تواند هم در کودکان و هم در بزرگسالان رخ دهد. در این وضعیت، ستون فقرات به جای یک خط مستقیم، به شکل حرف S یا C در می‌آید. شدت انحراف می‌تواند از یک حالت خفیف و تقریباً بدون علامت، تا یک انحراف شدید و دردناک متفاوت باشد.

آمارها نشان می‌دهد که حدود ۲ تا ۳ درصد جمعیت جهان به نوعی از اسکولیوز مبتلا هستند و در بسیاری از موارد، به‌خصوص در مراحل اولیه، این مشکل بدون درد یا علامت خاصی پیشرفت می‌کند. اما عدم تشخیص به‌موقع می‌تواند باعث عوارضی مانند بدشکلی بدن، درد مزمن و حتی مشکلات تنفسی شود.

شناخت کامل این بیماری، علائم و روش‌های درمان آن می‌تواند به پیشگیری از پیشرفت انحراف و بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کند. در این مقاله، از علل و علائم اسکولیوز گرفته تا روش‌های تشخیص، درمان‌های غیرجراحی و جراحی را به‌طور کامل بررسی می‌کنیم.

 

اسکولیوز چیست؟

اسکولیوز یک انحراف غیرطبیعی ستون فقرات در صفحه فرونتال است که باعث می‌شود مهره‌ها از راستای عمودی خود خارج شوند. در حالت طبیعی، ستون فقرات در نگاه از پشت، یک خط صاف است، اما در اسکولیوز این خط به شکل منحنی درمی‌آید.

این انحراف می‌تواند:

• به سمت چپ یا راست باشد.

• در یک نقطه (منحنی C شکل) یا دو نقطه (منحنی S شکل) دیده شود.

تفاوت اسکولیوز با انحناهای طبیعی ستون فقرات:

• ستون فقرات به طور طبیعی در نمای جانبی دارای سه قوس طبیعی است: لوردوز گردنی، کیفوز پشتی و لوردوز کمری.

• اسکولیوز انحنایی غیرطبیعی در نمای روبه‌رو ایجاد می‌کند که در حالت طبیعی نباید وجود داشته باشد.

ویژگی‌های کلیدی اسکولیوز:

• معمولاً با چرخش مهره‌ها همراه است.

• ممکن است بدون درد باشد و تنها در معاینه یا عکس‌برداری تشخیص داده شود.

• شدت آن بر اساس زاویه کب (Cobb angle) اندازه‌گیری می‌شود.

 

انواع اسکولیوز

اسکولیوز بر اساس علت ایجاد و زمان بروز، به چند دسته اصلی تقسیم می‌شود:

۱. اسکولیوز ایدیوپاتیک (Idiopathic Scoliosis)

• شایع‌ترین نوع اسکولیوز، به‌خصوص در کودکان و نوجوانان.

• علت مشخصی برای آن یافت نشده است، اما احتمال نقش ژنتیک و رشد نامتوازن استخوان‌ها وجود دارد.

• بر اساس سن شروع، به سه دسته تقسیم می‌شود:

  • نوزادی (Infantile): از بدو تولد تا ۳ سالگی.

  • کودکی (Juvenile): بین ۴ تا ۱۰ سالگی.

  • نوجوانی (Adolescent): بین ۱۱ تا ۱۸ سالگی (شایع‌ترین حالت).

۲. اسکولیوز مادرزادی (Congenital Scoliosis)

• از زمان تولد وجود دارد و معمولاً به علت رشد غیرطبیعی یک یا چند مهره در رحم ایجاد می‌شود.

• اغلب با سایر مشکلات مادرزادی ستون فقرات یا ارگان‌های دیگر همراه است.

۳. اسکولیوز عصبی-عضلانی (Neuromuscular Scoliosis)

• ناشی از اختلالات عصبی یا عضلانی مثل فلج مغزی (CP)، دیستروفی عضلانی یا آسیب نخاعی.

• این نوع معمولاً سریع‌تر پیشرفت می‌کند و نیاز به کنترل دقیق دارد.

۴. اسکولیوز دژنراتیو یا بزرگسالان (Degenerative Scoliosis)

• در اثر فرسایش و تغییرات وابسته به سن در دیسک‌ها و مفاصل مهره‌ها ایجاد می‌شود.

• معمولاً در بزرگسالان بالای ۵۰ سال رخ می‌دهد.

 

 

علل ایجاد اسکولیوز

علت بروز اسکولیوز بسته به نوع آن متفاوت است، اما عوامل زیر می‌توانند نقش مهمی داشته باشند:

1. ژنتیک

   • در اسکولیوز ایدیوپاتیک، سابقه خانوادگی یکی از عوامل مهم است.

2. اختلالات رشد استخوانی

   • رشد نامتقارن مهره‌ها یا وجود مهره‌های غیرطبیعی از بدو تولد.

3. بیماری‌های عصبی یا عضلانی

   • ضعف عضلات نگه‌دارنده ستون فقرات یا آسیب به اعصاب کنترل‌کننده آن، باعث انحراف می‌شود.

4. آسیب‌ها و شکستگی‌ها

   • شکستگی‌های مهره یا آسیب نخاعی می‌توانند منجر به تغییر راستای ستون فقرات شوند.

5. تغییرات دژنراتیو ناشی از افزایش سن

   • ساییدگی دیسک‌ها، آرتروز مهره‌ها و پوکی استخوان.

6. عوامل محیطی و عادات حرکتی نادرست

   • نشستن طولانی‌مدت در وضعیت غلط، حمل کوله‌پشتی سنگین به یک سمت و عدم فعالیت بدنی.

 

علائم و نشانه‌های اسکولیوز

علائم اسکولیوز بسته به شدت و محل انحراف ستون فقرات متفاوت است. در مراحل اولیه، ممکن است هیچ علامت واضحی وجود نداشته باشد و بیماری تنها با معاینه یا تصویربرداری تشخیص داده شود. اما در موارد پیشرفته‌تر، علائم زیر دیده می‌شود:

علائم ظاهری (قابل مشاهده)

• غیرقرینگی شانه‌ها: یکی از شانه‌ها بالاتر از دیگری قرار می‌گیرد.

• برآمدگی یک سمت پشت: به دلیل چرخش مهره‌ها، یک سمت دنده‌ها یا کمر برجسته‌تر می‌شود.

• اختلاف ارتفاع لگن‌ها: یک طرف لگن بالاتر از طرف دیگر است.

• کجی بدن: تنه به یک سمت متمایل می‌شود.

• لباس‌ها روی بدن به شکل نامتقارن می‌ایستند.

علائم عملکردی (احساسی و حرکتی)

• درد کمر یا گردن، به‌ویژه بعد از فعالیت طولانی.

• خشکی یا محدودیت حرکت ستون فقرات.

• خستگی سریع عضلات پشتی به دلیل تلاش بیشتر برای حفظ تعادل.

علائم شدیدتر در موارد پیشرفته

• مشکلات تنفسی به دلیل فشار بر قفسه سینه.

• درد عصب سیاتیک در مواردی که انحراف بر اعصاب فشار وارد کند.

 

 

عوارض عدم درمان اسکولیوز

اگر اسکولیوز در مراحل اولیه تشخیص داده نشود یا درمان مناسب دریافت نکند، می‌تواند به مشکلات جدی و گاه جبران‌ناپذیر منجر شود:

1. بدشکلی دائمی بدن

   • تغییر دائمی فرم ستون فقرات و قفسه سینه.

2. درد مزمن

   • فشار مداوم روی عضلات، مفاصل و اعصاب باعث درد طولانی‌مدت کمر، گردن و شانه می‌شود.

3. محدودیت حرکتی و عملکردی

   • کاهش توانایی در انجام فعالیت‌های روزمره یا ورزشی.

4. مشکلات تنفسی و قلبی

   • در موارد شدید، تغییر شکل قفسه سینه می‌تواند بر ریه‌ها و قلب فشار وارد کند.

5. افزایش فشار روی دیسک‌ها و مفاصل مهره‌ای

   • خطر بیشتر برای ابتلا به فتق دیسک یا آرتروز مهره‌ها.

6. تأثیر روانی و اجتماعی

   • کاهش اعتماد به نفس و مشکلات در روابط اجتماعی به دلیل تغییرات ظاهری بدن.

   • برای کمر درد چی خوبه بخوریم ؟ برای مشاهده وارد لینک شوید.

 

روش‌های تشخیص اسکولیوز

تشخیص زودهنگام اسکولیوز اهمیت زیادی دارد، زیرا در مراحل اولیه می‌توان با درمان‌های غیرجراحی از پیشرفت انحراف جلوگیری کرد. مهم‌ترین روش‌های تشخیص عبارتند از:

۱. معاینه فیزیکی

• تست آدمز (Adam’s Forward Bend Test):
  بیمار به جلو خم می‌شود و پزشک از پشت بدن، هرگونه برآمدگی یا عدم تقارن را بررسی می‌کند.

• ارزیابی اختلاف ارتفاع شانه‌ها، کتف‌ها و لگن.

۲. بررسی سابقه پزشکی و خانوادگی

• سوال درباره درد، مشکلات حرکتی، و وجود سابقه اسکولیوز در خانواده.

۳. تصویربرداری پزشکی

• X-ray ستون فقرات: روش اصلی برای تأیید تشخیص و اندازه‌گیری زاویه کب (Cobb angle).

• MRI: در صورت شک به مشکلات نخاع یا وجود علل عصبی.

• CT Scan: برای بررسی دقیق‌تر ساختار مهره‌ها در موارد خاص.

۴. غربالگری مدارس

• در بسیاری از کشورها، معاینه دوره‌ای دانش‌آموزان برای شناسایی موارد خفیف اسکولیوز انجام می‌شود.

• درد دیسک کمر به کجا میزند؟ برای پاسخ وارد لینک شوید.

 

درمان اسکولیوز در کودکان و نوجوانان

در کودکان و نوجوانان، ستون فقرات هنوز در حال رشد است، بنابراین کنترل و درمان به‌موقع می‌تواند نتایج بسیار خوبی داشته باشد. رویکرد درمانی به شدت انحراف و سن بیمار بستگی دارد:

۱. پایش و کنترل منظم

• در انحراف‌های خفیف (زیر ۲۰ درجه)، معمولاً هر ۴ تا ۶ ماه یک بار معاینه و تصویربرداری انجام می‌شود.

۲. فیزیوتراپی و تمرینات اصلاحی

• تقویت عضلات پشتی و شکمی.

• کشش عضلات کوتاه و افزایش انعطاف‌پذیری.

• روش‌هایی مثل تمرینات اشروث (Schroth method) برای اصلاح وضعیت.

۳. استفاده از بریس یا کمربند طبی

• برای انحراف بین ۲۰ تا ۴۰ درجه، استفاده از بریس می‌تواند پیشرفت انحراف را متوقف یا کند کند.

• نمونه کاربردی: کمربند پلاتینر که به حمایت ستون فقرات و کاهش فشار کمک می‌کند.

۴. اصلاح عادات روزمره

• نشستن و ایستادن صحیح.

• اجتناب از حمل بار سنگین به یک سمت بدن.

• برای مشاهده ی بهترین قرص برای گرفتگی کمر وارد لینک شوید.

 

 

درمان اسکولیوز در بزرگسالان

اسکولیوز در بزرگسالان اغلب یا از دوران کودکی باقی‌مانده و پیشرفت کرده است، یا به صورت اسکولیوز دژنراتیو بر اثر تغییرات وابسته به سن ایجاد می‌شود. درمان در این گروه، بیشتر بر کنترل درد، بهبود عملکرد و جلوگیری از پیشرفت انحراف تمرکز دارد.

۱. فیزیوتراپی تخصصی

• تمرینات اصلاحی برای تقویت عضلات نگه‌دارنده ستون فقرات.

• کشش عضلات کوتاه برای کاهش فشار بر مهره‌ها.

• آموزش وضعیت صحیح بدن در فعالیت‌های روزانه.

۲. استفاده از کمربندهای حمایتی

• کمربند پلاتینر می‌تواند در مواقع فعالیت یا بروز درد، حمایت لازم را فراهم کند.

• استفاده باید محدود و با تجویز پزشک باشد تا باعث ضعف عضلات نشود.

۳. دارودرمانی

• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) برای کاهش درد.

• شل‌کننده‌های عضلانی در موارد اسپاسم.

۴. روش‌های غیرجراحی مکمل

• درمان‌های دستی (مانند کایروپراکتیک با احتیاط).

• طب سوزنی و ماساژ درمانی برای کاهش درد.

• علت کمر درد و تکرر ادرار را در لینک مربوطه دنبال نمایید.

 

جراحی اسکولیوز

جراحی معمولاً آخرین گزینه درمانی است و زمانی انجام می‌شود که:

• زاویه کب بیش از ۴۵ تا ۵۰ درجه باشد.

• درد شدید و مقاوم به درمان وجود داشته باشد.

• مشکلات عملکردی یا فشردگی نخاع و اعصاب بروز کرده باشد.

رایج‌ترین روش جراحی: فیوژن ستون فقرات (Spinal Fusion)

• مهره‌های منحرف با میله‌ها، پیچ‌ها و قلاب‌های فلزی به هم متصل می‌شوند تا انحراف اصلاح و ستون فقرات ثابت شود.

مراحل کلی جراحی

1. بیهوشی عمومی

2. قرار دادن ایمپلنت‌های فلزی و اصلاح انحنا

3. جوش دادن مهره‌ها با پیوند استخوانی

مزایا

• اصلاح قابل توجه انحنا

• کاهش درد

• جلوگیری از پیشرفت بیشتر

معایب و ریسک‌ها

• طولانی بودن دوره نقاهت (۳ تا ۶ ماه)

• محدودیت حرکتی دائمی در بخش جراحی شده

• احتمال عفونت یا شکست ایمپلنت‌ها (نادر)

• برای مشاهده ی کمر درد پریودی وارد لینک شوید.

 

ورزش‌های مناسب اسکولیوز

ورزش، یکی از مؤثرترین روش‌ها برای کنترل اسکولیوز خفیف تا متوسط و کاهش علائم آن است. البته برنامه تمرینی باید تخصصی، منظم و تحت نظر فیزیوتراپیست باشد تا نه تنها باعث پیشرفت انحراف نشود، بلکه به بهبود تعادل عضلات کمک کند.

۱. تمرینات اصلاحی ویژه اسکولیوز

• روش اشروث (Schroth Method): تمرکز بر تصحیح وضعیت بدن، تنفس سه‌بعدی و تقویت عضلات ضعیف.

• حرکات کششی هدفمند برای شانه‌ها، قفسه سینه و عضلات پهلو.

۲. ورزش‌های آبی

• شنا به‌خصوص کرال سینه و پشت، فشار را از ستون فقرات کم می‌کند و عضلات را تقویت می‌نماید.

۳. تمرینات ثبات مرکزی (Core Stability)

• حرکات پل (Bridge)، پلانک و تمرینات پیلاتس.

۴. یوگا و حرکات کششی سبک

• حرکات خاصی مثل “گربه-شتر” (Cat-Cow) برای بهبود انعطاف‌پذیری ستون فقرات.

نکته: حرکات پر فشار یا وزنه‌برداری سنگین، در صورت عدم نظارت متخصص، ممکن است وضعیت را بدتر کند.

پیشگیری از پیشرفت اسکولیوز

اگرچه همیشه نمی‌توان از ایجاد اسکولیوز جلوگیری کرد (خصوصاً در موارد ژنتیکی یا مادرزادی)، اما رعایت برخی نکات می‌تواند سرعت پیشرفت را کاهش دهد:

۱. اصلاح وضعیت بدن

• نشستن و ایستادن در حالت صاف و متقارن.

• استفاده از صندلی ارگونومیک برای کار و مطالعه.

۲. فعالیت بدنی منظم

• تمرینات کششی و قدرتی برای عضلات پشت و شکم.

• ورزش‌هایی مثل شنا، پیاده‌روی و یوگا.

۳. استفاده صحیح از کوله‌پشتی و بار

• حمل کوله‌پشتی با دو بند و اجتناب از حمل بار سنگین به یک سمت بدن.

۴. کنترل وزن بدن

• اضافه وزن فشار بیشتری به ستون فقرات وارد می‌کند و باعث تشدید انحراف می‌شود.

۵. مراجعه منظم به پزشک یا فیزیوتراپیست

• برای بررسی دوره‌ای و اصلاح به‌موقع تغییرات.

ابزارها و تجهیزات کمکی برای اسکولیوز

استفاده از تجهیزات کمکی می‌تواند به کاهش درد، بهبود وضعیت بدن و جلوگیری از پیشرفت انحراف کمک کند، البته باید تحت نظر پزشک یا فیزیوتراپیست باشد.

۱. کمربندهای طبی اصلاحی

• بریس‌های اصلاحی (مثل TLSO): برای کودکان و نوجوانان با زاویه کب متوسط، به منظور جلوگیری از پیشرفت انحراف.

• کمربند پلاتینر: مناسب برای حمایت از ستون فقرات در فعالیت‌های روزمره و کاهش فشار بر مهره‌ها.

۲. زانوبندها و ساپورت‌های مفصلی

• زانوبند زاپیامکس: اگر اسکولیوز با درد زانو یا مشکلات بیومکانیکی اندام تحتانی همراه باشد، استفاده از زانوبندهای طبی می‌تواند فشار روی مفصل زانو را کم کرده و تعادل حرکتی را بهبود دهد.

۳. وسایل ارگونومیک

• صندلی‌های طبی با پشتی مناسب و ساپورت کمری.

• بالشت‌های ارگونومیک برای خواب بهتر و کاهش فشار بر ستون فقرات.

۴. تجهیزات فیزیوتراپی خانگی

• توپ‌های ورزشی برای تمرینات اصلاحی.

• باندهای کشی برای تمرینات مقاومتی عضلات پشت و شکم.

پرسش‌های پرتکرار درباره اسکولیوز

۱. آیا اسکولیوز همیشه نیاز به جراحی دارد؟
خیر. بسیاری از موارد اسکولیوز خفیف تا متوسط با فیزیوتراپی، بریس و اصلاح سبک زندگی کنترل می‌شوند. جراحی تنها برای موارد شدید یا همراه با علائم عصبی انجام می‌شود.

۲. آیا اسکولیوز در بزرگسالان هم پیشرفت می‌کند؟
بله، به‌خصوص در نوع دژنراتیو، ممکن است با گذر زمان پیشرفت کند، به همین دلیل پایش منظم ضروری است.

۳. آیا ورزش می‌تواند اسکولیوز را درمان کند؟
ورزش نمی‌تواند انحراف را به طور کامل برطرف کند، اما می‌تواند درد را کاهش دهد، وضعیت بدن را بهبود بخشد و از پیشرفت انحراف جلوگیری کند.

۴. آیا اسکولیوز باعث مشکلات قلبی و ریوی می‌شود؟
در موارد شدید و بدون درمان، تغییر شکل قفسه سینه می‌تواند عملکرد ریه‌ها و قلب را تحت تأثیر قرار دهد.

۵. آیا بارداری در زنان مبتلا به اسکولیوز خطرناک است؟
در بیشتر موارد، بارداری ایمن است اما باید تحت نظر پزشک باشد و روش‌های کاهش فشار بر ستون فقرات رعایت شود.

جمع‌بندی و توصیه پایانی

اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات، یک وضعیت پیچیده است که بسته به شدت، سن بیمار و علت ایجاد، می‌تواند از یک مشکل خفیف و بی‌علامت تا یک بیماری جدی و محدودکننده پیشرفت کند. شناخت علائم اولیه، مراجعه به پزشک در زمان مناسب و پیروی از روش‌های درمانی توصیه‌شده، کلید کنترل این بیماری است.

با توجه به اینکه هر بیمار شرایط منحصربه‌فردی دارد، درمان باید شخصی‌سازی‌شده و تحت نظر متخصص ارتوپدی یا فیزیوتراپیست انجام شود. استفاده از ابزارهای حمایتی مانند کمربند پلاتینر و در صورت نیاز زانوبند زاپیامکس، به همراه تمرینات اصلاحی و اصلاح سبک زندگی، می‌تواند کیفیت زندگی بیماران را به‌طور قابل توجهی بهبود بخشد.

به خاطر داشته باشید که اسکولیوز تنها یک مشکل فیزیکی نیست؛ اثرات روانی و اجتماعی آن نیز مهم است. پس مراقبت از روحیه بیمار، حمایت خانواده و پیگیری درمانی مداوم، بخش مهمی از مسیر بهبود خواهد بود.