وقتی کمردرد شروع میشود، اولین چیزی که خیلیها به آن فکر میکنند «پماد کمردرد» است؛ اما بهترین پماد برای کمردرد همیشه بسته به نوع درد، علت ایجاد آن و میزان التهاب یا گرفتگی عضلات متفاوت است. برخی پمادها برای دردهای التهابی مناسبترند، بعضی برای اسپاسم و سفتی عضلات، و برخی دیگر اثر گرم یا خنککننده دارند و بیشتر برای کاهش احساس درد در سطح پوست کاربرد دارند.
پمادها معمولاً نقش تسکیندهنده موقت دارند و بهتنهایی درمان قطعی کمردرد محسوب نمیشوند، اما در بسیاری از موارد میتوانند در کنار روشهای غیرتهاجمی مانند کمپرس، اصلاح وضعیت نشستن، یا حرکتدرمانی، به کنترل بهتر درد کمک کنند. در این مقاله بهطور کامل انواع پمادهای کمردرد، تفاوت آنها، کاربردهای هر نوع و نکات مهم در انتخاب یک پماد مناسب را مرور میکنیم.
پماد کمردرد چیست و چه نقشی دارد؟
پمادهای کمردرد دستهای از داروهای موضعی هستند که مستقیماً روی پوست ناحیه کمر استفاده میشوند و هدف آنها کاهش موقت درد، کاهش التهاب سطحی یا شل کردن عضلات است. جذب این پمادها از طریق پوست انجام میشود و معمولاً به بافتهای سطحی و نیمهعمقی میرسند؛ به همین دلیل اثر آنها معمولاً سریع اما محدود است.
معرفی پماد : پماد بروفن برای کمردرد
پمادها برای چه نوع دردهایی بیشتر کاربرد دارند؟
-
دردهای عضلانی ناشی از اسپاسم یا گرفتگی
-
التهاب خفیف تا متوسط در بافتهای سطحی
-
دردهای مکانیکی ناشی از نشستن طولانی
-
دردهای ناشی از کشیدگی یا خستگی عضلانی
-
دردهای خفیف مزمن که به گرما یا ماساژ پاسخ میدهند
در مقابل، پمادها معمولاً تأثیر قابلتوجهی بر دردهای عمیقتر مثل:
-
فتق دیسک
-
دردهای عصبی تیرکشنده
-
تنگی کانال نخاعی
-
دردهای ناشی از آسیب جدی
ندارند، چون میزان نفوذشان محدودتر است.
تفاوت پماد، ژل و لوسیون
-
پماد: بافت چربتر، ماندگاری بیشتر روی پوست
-
ژل: جذب سریعتر، احساس خنکی یا سبکی
-
کرم/لوسیون: حالت میانی، مناسب برای ماساژ
انتخاب بین اینها بیشتر به حساسیت پوستی، میزان خشکی پوست و ترجیح فرد بستگی دارد.
نقش اصلی پمادها در کمردرد
پمادها معمولاً:
-
درد را کاهش میدهند
-
عضلات را گرم یا ریلکس میکنند
-
التهاب سطحی را کنترل میکنند
-
باعث بهبود موقت عملکرد ناحیه میشوند
اما نکته مهم این است که پماد علت اصلی کمردرد را برطرف نمیکند؛ بلکه کمک میکند فرد راحتتر حرکت کند تا وارد فازهای درمانی مؤثرتری مثل تمریندرمانی یا اصلاح سبک زندگی شود.
معرفی پماد : ایندومتاسین برای کمردرد
پمادهای کمردرد چند نوع هستند؟
پمادهای کمردرد از نظر ترکیبات، مکانیسم اثر و نوع تأثیری که روی بدن دارند کاملاً با هم متفاوتاند. به همین دلیل است که برای انتخاب «بهترین پماد کمردرد»، ابتدا باید بدانید درد شما عضلانی است یا التهابی؟ سطحی است یا عمقی؟ ناگهانی است یا مزمن؟
هر نوع پماد برای یک دسته از دردها مناسبتر است و اثر آنها معمولاً موقت اما کمککننده است. پمادها بیشتر نقش تسکین و پشتیبانی دارند و در کنار روشهایی مثل حرکت سبک، اصلاح وضعیت نشستن و استراحت نسبی بهتر عمل میکنند.
جدول مقایسه کامل انواع پمادهای کمردرد
| نوع پماد | نمونهها | اثر اصلی | بهترین کاربرد | سرعت اثر | محدودیتها / نکات |
|---|---|---|---|---|---|
| پمادهای ضدالتهاب (NSAID) | دیکلوفناک، مفنامیک اسید | کاهش التهاب | رگبهرگ شدن، ضربدیدگی، درد التهابی | نسبتاً سریع | اثر سطحی؛ برای درد عمیق محدود |
| پمادهای شلکننده عضلانی | متیلسالیسیلات، منتول + کافور | کاهش اسپاسم | گرفتگی، سفتی عضلات، اسپاسم | سریع | برای درد عصبی مناسب نیست |
| پمادهای گرمکننده | کپسایسین، پماد داغ | گرمای سطحی و ریلکس عضله | اسپاسم، درد مزمن، سفتی کمر | تدریجی | ممکن است پوست را تحریک کند |
| پمادهای خنککننده | منتول سرد، نعناع | کاهش التهاب سطحی | التهاب تازه، رگبهرگ شدن | سریع | ماندگاری کمتر |
| پمادهای گیاهی | آرنیکا، زنجبیل، سیاهدانه | اثر ملایم ضدالتهابی/ضداسپاسم | درد خفیف، اسپاسم ملایم | متوسط | اثر ملایم؛ برای دردهای شدید کافی نیست |
| پمادهای ترکیبی | منتول+سالیسیلات، گرمی+خنکی | چند اثر همزمان | دردهای مزمن، دردهای چندعاملی | متغیر | کیفیت برندها متفاوت است |
بهترین پماد برای کمردرد در هر نوع درد
کمردرد همیشه یک شکل ندارد—گاهی عضلانی است، گاهی التهابی، گاهی تیرکشنده و گاهی هم ترکیبی. بنابراین بهترین پماد برای کمردرد، همیشه وابسته به نوع درد، شدت آن و علت احتمالی است. در ادامه بررسی میکنیم که در هر حالت، معمولاً چه نوع پمادی کاربرد بیشتری دارد و در چه شرایطی پمادها بهتنهایی کافی نیستند و پزشک ممکن است روشهای قویتری مثل تزریق را در نظر بگیرد.
بهترین پماد برای کمردرد شدید
کمردرد شدید معمولاً بهصورت ناگهانی آغاز میشود و حرکتکردن، خمشدن یا صاف ایستادن را سخت میکند.
در این شرایط، هدف بیشتر کاهش موقت درد و امکانپذیر کردن حرکت اولیه است.
-
پمادهای ضدالتهاب (NSAID)
مثل ژل دیکلوفناک. این پمادها به کاهش التهاب سطحی کمک میکنند و معمولاً برای دردهای ناشی از کشیدگی یا ضربه کاربرد دارند. -
پمادهای گرمکننده
برای دردهای شدید همراه با سفتی عضلات، گرمای سطحی میتواند به ریلکس شدن بافتها کمک کند.
مطالعه بیشتر : بهترین قرص برای گرفتگی کمر
پمادها تا کجا میتوانند کمک کنند؟
در دردهای شدید و محدودکننده، پمادها معمولاً اثر نسبی و کوتاهمدت دارند، چون درد اغلب از عمق بافتها یا مفاصل میآید و پمادها به آن عمق نمیرسند.
چه زمانی ممکن است پزشک تزریق آمپول را مدنظر قرار دهد؟
-
وقتی درد شدید اجازه حرکت نمیدهد
-
وقتی درد با پماد و روشهای خانگی کم نمیشود
-
وقتی التهاب عمیق یا اسپاسم بسیار شدید باشد
در این مواقع آمپولها (ضدالتهاب، شلکننده عضلات، یا ترکیبات تزریقی قویتر) برای عبور از فاز حاد استفاده میشوند.
بهترین پماد برای اسپاسم و گرفتگی عضلات کمر
گرفتگی عضلات شایعترین علت کمردرد است—بهخصوص بعد از نشستن طولانی، فعالیت سنگین یا بلند کردن بار.
-
پمادهای شلکننده عضلانی
مثل متیلسالیسیلات، کافور، منتول.
این پمادها با ایجاد گرمای ملایم باعث کاهش سفتی و آزاد شدن عضله قفلشده میشوند. -
پمادهای گرمکننده
بهویژه برای اسپاسمهای صبحگاهی یا دردهای مزمن عضلانی.
این پمادها چه تأثیری دارند؟
-
کاهش سفتی
-
افزایش گردش خون سطحی
-
تسهیل حرکات اولیه
اما در اسپاسمهای بسیار شدید، پماد بهتنهایی کافی نیست، چون نورونهای عضلانی درگیرند و به عمق بیشتری نیاز دارند.
بیشتر : آرتروز کمر چیست ؟
در اسپاسم شدید چه زمانی تزریق مطرح میشود؟
وقتی عضله «قفل» کرده و حرکت تقریباً غیرممکن است، پزشک ممکن است تزریق شلکننده عضلانی یا ضدالتهاب را در نظر بگیرد تا بیمار بتواند حرکت کند و مراحل بعدی درمان را شروع کند.
بهترین پماد برای کمردرد التهابی
دردهای التهابی معمولاً بر اثر:
-
رگبهرگ شدن
-
کشیدگی رباطها
-
فعالیت بدنی سنگین
-
التهاب مفاصل سطحی
بهوجود میآیند. -
NSAIDهای موضعی (مثل دیکلوفناک)
بهترین گزینه برای التهاب خفیف تا متوسط. -
پمادهای خنککننده (منتول سرد)
التهاب تازه را ملایمتر میکنند.
چه زمانی ممکن است تزریق آمپول مطرح باشد؟
-
وقتی التهاب شدید باشد
-
وقتی درد به پا تیر بکشد (احتمال درگیری عصب)
-
وقتی NSAIDهای موضعی یا خوراکی کافی نباشند
در این حالتها، گاهی کورتیکواستروئیدهای تزریقی یا تزریقهای تخصصیتر مطرح میشود.
بهترین پماد برای دردهای تیرکشنده و عصبی (درد سیاتیکی)
پمادها برای دردهای تیرکشنده—که از کمر به پا میزنند—معمولاً اثر محدودی دارند، زیرا این دردها ناشی از فشار روی ریشههای عصبی هستند، نه عضله.
-
کپسایسین برای کاهش حساسیت عصبی سطحی
-
پمادهای گرم برای کاهش سفتی عضلات اطراف عصب
اینها مستقیماً روی عصب اثر ندارند اما میتوانند ناراحتی عضلانی اطراف محل درد را کاهش دهند.
در درد سیاتیکی چه زمانی آمپول مطرح است؟
-
هنگامی که التهاب ریشه عصبی شدید باشد
-
وقتی درد به پا تیر بکشد و با بیحسی یا مورمور همراه باشد
-
وقتی پمادها و روشهای سطحی بیاثر باشند
در این موارد پزشک ممکن است از:
-
کورتون تزریقی
-
تزریق اپیدورال
-
بلوک عصبی
برای کاهش التهاب اطراف عصب استفاده کند.
بیشتر بخوانید : بهترین آمپول برای کمر درد
بهترین پماد برای دردهای مزمن کمر
دردهای مزمن اغلب ترکیبی از:
-
سفتی عضلانی
-
اسپاسمهای خفیف
-
التهاب ملایم
-
خستگی عضلات اطراف ستون فقرات
هستند. -
پمادهای گرمکننده ملایم
-
پمادهای ترکیبی (گرم + ضدالتهاب + منتول)
-
پمادهای گیاهی با اثر آرامکننده مثل آرنیکا یا زنجبیل
اثر آنها چیست؟
-
کاهش احساس خشکی
-
کاهش دردهای مبهم و مزمن
-
افزایش راحتی در طول روز
وقتی درد مزمن باشد، آیا نیاز به آمپول هست؟
نه لزوماً.
دردهای مزمن معمولاً با:
-
اصلاح وضعیت بدن
-
تقویت عضلات مرکزی
-
حرکات کششی
بهتر میشوند.
اما اگر درد مزمن با علائم عصبی همراه باشد، پزشک ممکن است جهت کاهش التهاب، تزریق را بررسی کند.
بهترین پماد برای کمردرد گیاهی
بسیاری از افراد پماد گیاهی را ترجیح میدهند چون ترکیبات طبیعی دارند و معمولاً عارضه کمتری ایجاد میکنند.
پمادهای گیاهی رایج برای کمردرد
-
آرنیکا (ضدالتهاب ملایم)
-
زنجبیل موضعی (گرمکننده)
-
سیاهدانه (اثر آرامکننده)
-
اکالیپتوس (خنککننده)
موارد استفاده
-
دردهای خفیف
-
اسپاسم ملایم
-
سفتی صبحگاهی
-
خستگی عضلانی
محدودیت
برای دردهای شدید یا دردهای عمیق، اثر این پمادها محدود است و معمولاً تنها به عنوان کمککننده استفاده میشوند.
بیشتر : درد دنبالچه چیست
خطرات و عوارض پمادهای کمردرد
پمادها معمولاً نسبت به داروهای خوراکی یا تزریقی عوارض کمتری دارند، چون بهصورت موضعی استفاده میشوند و مقدار کمی از آنها وارد جریان خون میشود.
اما این به معنی «کاملاً بیعارضه بودن» نیست.
بسته به نوع پماد و نوع پوست فرد، ممکن است واکنشهایی ایجاد شود که شناخت آنها کمک میکند انتخاب آگاهانهتری داشته باشید.
عوارض احتمالی پمادهای ضدالتهاب (NSAID موضعی)
مثل دیکلوفناک موضعی، مفنامیک اسید
این دسته نسبتاً ایمن است اما ممکن است:
-
قرمزی یا تحریک پوستی ایجاد کند
-
در افراد حساس باعث خارش یا سوزش شود
-
با مصرف طولانی باعث خشکی پوست شود
نکته:
اگر پماد روی پوست زخمدار استفاده شود، احتمال تحریک بیشتر میشود.
عوارض پمادهای شلکننده عضلانی و گرمکننده
مثل متیلسالیسیلات، منتول، کافور، پمادهای داغ
این گروه بهدلیل ایجاد گرما یا خنکی بیش از حد ممکن است:
-
احساس سوزش ملایم تا متوسط ایجاد کنند
-
پوست را خشک کنند
-
در پوستهای حساس باعث التهاب سطحی شوند
نکته:
هرگز نباید این پمادها را دقیقاً قبل یا بعد از حمام داغ استفاده کرد، چون ممکن است حساسیت پوستی بیشتر شود.
عوارض احتمالی پمادهای کپسایسین (فلفلی)
کپسایسین یکی از قویترین ترکیبات گرمکننده است و میتواند:
-
سوزش شدید
-
قرمزی چشمگیر
-
تحریک پوستی
ایجاد کند، بهویژه در دفعات اول استفاده.
نکته:
اثر گرم زیاد آن برای برخی افراد مطلوب نیست و در پوستهای روشن یا نازک ممکن است آزاردهنده باشد.
عوارض احتمالی پمادهای خنککننده (منتول سرد)
-
احساس سرما و بیحسی موقت
-
خشکی پوست
-
تحریک در پوست خشک یا حساس
این پمادها معمولاً ایمناند اما روی پوست خشک یا ترکدار بهتر است با احتیاط استفاده شوند.
عوارض احتمالی پمادهای گیاهی
پمادهای گیاهی گرچه طبیعیاند، اما همچنان میتوانند:
-
حساسیت پوستی
-
قرمزی
-
بثورات خفیف
ایجاد کنند—بهخصوص اگر حاوی اسانسهای قوی مثل نعناع یا اکالیپتوس باشند.
نکته:
گیاهی بودن همیشه به معنی بیعارضه بودن نیست.
چه کسانی باید با احتیاط بیشتری از پماد کمردرد استفاده کنند؟
این افراد معمولاً نیاز به دقت بیشتری دارند:
-
افرادی که پوست بسیار حساس یا خشک دارند
-
کسانی که سابقه واکنش آلرژیک به پمادها یا اسانسها دارند
-
افرادی با زخم، بریدگی، یا التهاب پوستی در ناحیه درد
-
افراد مبتلا به بیماریهای پوستی مانند اگزما یا درماتیت
-
زنان باردار (بسته به نوع ترکیب پماد، نیاز به بررسی دارد)
نکات مهم برای استفاده ایمن از پمادها
-
از زدن پماد روی پوست آسیبدیده، ملتهب یا آفتابسوخته پرهیز شود.
-
پس از استفاده، دستها شسته شوند—بهویژه در پمادهای گرم.
-
پماد را با پارچه داغ یا کمربند گرمکننده نباید همزمان استفاده کرد، مگر نوع پماد برای این کار طراحی شده باشد.
-
اگر سوزش شدید و غیرعادی ایجاد شد، استفاده قطع شود.
آیا پمادها درمان اصلی کمردرد هستند؟
پمادها معمولاً بخشی از مدیریت کمردرد هستند، نه درمان اصلی آن.
علت این موضوع ساده است: بیشتر کمردردها در عمق بافتها، مفاصل بین مهرهها، عضلات مرکزی و گاهی ریشههای عصبی رخ میدهند؛ اما پمادها تنها در سطح پوست و بافتهای نزدیک به آن اثر میگذارند. به همین دلیل، پمادها معمولاً تسکین موقت ایجاد میکنند و برای برطرف کردن علت اصلی درد کافی نیستند.
پمادها چه نقشی دارند؟
-
کاهش احساس درد سطحی
-
کاهش سفتی عضلات
-
ایجاد گرما یا خنکی برای آرام کردن بافت
-
کمک به کاهش التهاب سطحی
-
کمک به بهبود حرکت اولیه
اینها باعث میشود فرد بتواند راحتتر حرکت کند، اما بهتنهایی مسیر درمان را کامل نمیکنند.
چرا پمادها کافی نیستند؟
کمردرد معمولاً علتهای عمیقتری دارد، مثل:
-
اسپاسم شدید عضلات عمقی
-
التهاب مفاصل فاست
-
فشار روی عصب سیاتیک
-
دیسک کمر
-
ضعف عضلات مرکزی
این مشکلات با پماد بهطور کامل برطرف نمیشوند، چون میزان نفوذ پماد به عمق بافتها محدود است.
چه زمانی استفاده از پماد برای کمردرد مناسب نیست؟
پمادها معمولاً برای دردهای سطحی یا عضلانی مناسباند، اما در بعضی شرایط اثر چندانی ندارند یا ممکن است تشخیص و درمان را بهتأخیر بیندازند. موارد زیر از جمله موقعیتهایی هستند که استفاده از پماد معمولاً انتخاب اول نیست.
| شرایط یا وضعیت | چرا پماد مناسب نیست؟ |
|---|---|
| درد تیرکشنده به پا (سیاتیک) | منشأ درد عمیق و عصبی است؛ پماد به عمق ریشه عصبی نمیرسد. |
| درد شدید ناگهانی همراه با بیحسی یا ضعف پا | احتمال درگیری عصبی یا فشار شدید؛ نیاز به بررسی پزشکی دارد. |
| تب، لرز یا احتمال عفونت ستون فقرات | پماد ممکن است علائم را بپوشاند و تشخیص را سخت کند. |
| پوست آسیبدیده، زخم یا التهاب پوستی | پمادها میتوانند تحریک یا سوزش ایجاد کنند. |
| درد بعد از سقوط یا حادثه | احتمال آسیب عمیق یا شکستگی؛ نیاز به ارزیابی قبل از پماد. |
| دردهای مرتبط با دیسک (درد عمقی یا همراه با مورمور) | پمادهای سطحی تأثیر محدودی روی ساختارهای عمیق دارند. |
| درد همراه با بیاختیاری ادرار/مدفوع | علامت هشدار جدی؛ استفاده از پماد مناسب نیست و بررسی فوری لازم است. |
معرفی کمربند پلاتینر؛ روش کمکی غیرتهاجمی برای مدیریت کمردرد
کمربند پلاتینر یک وسیله غیرتهاجمی است که برای کاهش سفتی، بهبود گردش خون موضعی و آرامسازی عضلات ناحیه کمر طراحی شده است. این دستگاه برخلاف کمربندهای ساده که فقط نقش نگهدارنده دارند، از چند تکنولوژی همزمان استفاده میکند و به همین دلیل کاربرد آن بیشتر در کاهش ناراحتی عضلانی و مدیریت دردهای مکانیکی یا ناشی از اسپاسم است. برای خرید پلاتینر فقط از طریق نمایندگی اقدام بفرمایید
این بخش صرفاً جهت افزایش دانش کاربران نوشته شده و نقش توصیه درمانی ندارد.
پلاتینر چگونه کار میکند؟ (بر پایه تکنولوژی UIC)
پلاتینر از سه فناوری همزمان استفاده میکند که رویهم یک اثر گرمایی و آرامکننده پایدار ایجاد میکنند.
۱. اولتراسوند (Ultrasound)
-
تولید گرمای عمقی و نفوذی
-
کمک به شل شدن عضلات در لایههای عمیقتر
-
افزایش موضعی گردش خون
۲. مادون قرمز (Infrared)
-
گرمای یکنواخت سطحی
-
کمک به کاهش سفتی
-
آرامسازی عضلات اطراف ستون فقرات
۳. Clock Pulse (پالسهای تنظیمشده)
-
تحریک ملایم بافت
-
ایجاد حس ریلکسیشن تدریجی
-
کمک به کاهش خستگی عضلانی
ترکیب این سه تکنولوژی باعث میشود پلاتینر بیشتر شبیه یک فیزیوتراپی خانگی سبک عمل کند تا یک کمربند معمولی.
پلاتینر برای چه نوع کمردردهایی بیشتر استفاده میشود؟
بر اساس ماهیت تکنولوژیهای آن، پلاتینر معمولاً در این موارد بهعنوان ابزار کمکی استفاده میشود:
-
گرفتگی و اسپاسم عضلات کمر
-
سفتی یا خشکی کمر بعد از نشستن طولانی
-
کمردردهای مکانیکی و غیردیسکی
-
دردهای مبهم مزمن
-
احساس کشیدگی یا خستگی عضلات اطراف ستون فقرات
چه دردهایی کمتر با پلاتینر مرتبط هستند؟
-
دردهای عصبی تیرکشنده به پا
-
دردهای ناشی از فتق دیسک یا تنگی کانال
-
درد همراه با بیحسی یا ضعف پا
پرسشهای متداول درباره پمادهای کمردرد
۱. بهترین پماد برای کمردرد کدام است؟
هیچ پماد واحدی برای همه وجود ندارد؛ پمادهای ضدالتهاب برای دردهای التهابی، پمادهای گرمکننده برای اسپاسم و سفتی عضلات، و پمادهای گیاهی برای دردهای خفیفتر بیشتر استفاده میشوند. انتخاب بستگی به نوع درد دارد.
۲. پماد گرم بهتر است یا پماد سرد؟
اگر درد ناشی از التهاب، ضربه یا رگبهرگ شدن باشد، پمادهای سرد یا خنککننده کاربرد بیشتری دارند. در دردهای عضلانی و اسپاسم، پمادهای گرم و ضداسپاسم مؤثرتر هستند.
۳. پمادهای گیاهی برای کمردرد چقدر مؤثرند؟
پمادهای گیاهی معمولاً اثر ملایمتری دارند و بیشتر برای دردهای خفیف، سفتی عضلات و اسپاسم ملایم مناسباند. در دردهای شدید یا عمیق معمولاً اثر کافی ندارند.
۴. پمادهای کمردرد چند ساعت بعد اثر میکنند؟
بسته به ترکیب، اغلب پمادها در ۱۵ تا ۳۰ دقیقه احساس اولیه را ایجاد میکنند. پمادهای گرمکننده و کپسایسین ممکن است چند دقیقه دیرتر اثر کنند.
۵. آیا پماد برای دردهای عصبی یا سیاتیک مؤثر است؟
اثر پمادها روی دردهای عمیق و عصبی محدود است. برخی پمادهای گرم یا کپسایسین ممکن است ناراحتی عضلات اطراف عصب را کاهش دهند، اما علت اصلی درد عصبی را درمان نمیکنند.
۶. آیا استفاده طولانیمدت از پماد کمردرد مشکلی دارد؟
در بیشتر موارد مشکل جدی ایجاد نمیکند، اما برخی پمادها میتوانند باعث خشکی پوست، تحریک پوستی یا حساسیت شوند. استفاده بیشازحد پمادهای داغ هم ممکن است التهاب سطحی ایجاد کند.
۷. آیا پماد جایگزین درمان اصلی کمردرد است؟
خیر. پماد یک روش کمککننده است و معمولاً درد را موقتاً کاهش میدهد. درمان اصلی معمولاً شامل حرکتدرمانی، اصلاح وضعیت بدن و در برخی موارد روشهای غیرتهاجمی یا مرحلهبندیشده است.








